ساز دهل تربت جام و رقصهای موزون و بسیار زیبا و عرفانی که نوعی سماع محسوب میشود مانند حتن و پلتان در جشنواره های مختلف جهانی مقام اول را کسب نموده است که معروفترین نوازنده سازوهل تربت جام معروف به برات قربانعلی شیرمحمد و برادرش میباشد که در جشنواره های توکیو ژاپن و دوسلدورف المان و یونان مقام اول را به دست اورده بودند.
معروف است که در توکیو ژاپن هنگامی که استاد برات ساز میزد در میان برنامه ناگهان ساز را از دهان استاد دراورد و به دقت به سوراخهای تعبیه شده در ان نگریست و با ناباوری گفت این محال است تا شخصی از این چند سوراخ بتواند این چنین نغمه هایی در بیاورد.
در جشنواره ای در کانادا و دوسلدورف آلمان که بزرگان موسیقی دنیا جمع شده بودند هنگام اجرای رقص چوب بازی دهانشان از تعجب بازمانده بوده و از روی صندلیها بلند شده و ایستاده و متحیرانه مبحوت اینچنین موسیقی نابی شده بودند و از اینکه اینچنین نواهای گمنامی در دنیا وجود دارد و دیگر مردم دنیا از دیدن و شنیدن آن محرومند حسرت میخوردند از توانایی مجریان رقص چوب بازی انگشت در دهان بودند .a
آری ما این رقص و سماع صوفیانه عرفانی را صدها سال است که داریم اما همیشه مهجور مانده است و این جشنواره ها بیشتر مسکنی برای آن میباشند .
وقتی که آخرین هنرمندان این رشته به علت پیری و ناتوانی و مرگ از این رقص جدا شوند آیا دیگر یادی از این همه هنر واقعی خواهد کرد آیا دیگر کسی خواهد توانست مانند استاد فاروق کیانی با چوب خود سماع صوفی صاف را به نمایش بگذارد ؟ مسلما" خیر
دوتار از جمله سازهای معروف تربت جام است که از اعتبار و جایگاه ویژه ای برخوردار است و از افتادن ان در دست مطربان همیشه صحبتها بوده چیزی که اکنون اتفاق افتاده و متاسفانه ان لطافتی که این هنر داشته امروز در دست عده ای مطرب میباشد که از دوتار وسیله ای برای عیاشی و شب نشینیهای گناه الود همراه با دود و دم استفاده میکنند .
انها را که هنرمند میگویند این ساز را برای هنر و برای عرفان و ذکر مناقب حضرت ختمی مرتبت و اولیاءالله میخواهند
هنرمندان تربت جامی چون طبله عطارند خاموش و هنر نمای نه پر آوازه و میان تهی
هنگامی که هنرمند تربت جامی پنجه در پرده تار میافکند تو گویی که پرده قیامت را دریده است . انگار این آواز عرشی پرده پندار را میدرد و تو را در خلسه ای بس ناگفتنی و نشنودنی میبرد .
( دکتر محمد تقی مسعودیه که عمری را صرف تحقیق در باره موسیقی مختلف کرده است و کتابهای زیادی در باره موسیقی جنوب ایران موسیقی بلوچی لری و سنتی کرده است به موسیقی تربت جام که میرسد میگوید زبان و افکارم از تحسین این موسیقی عاجز است.
در کتاب موسیقی تربت جام اثر دکتر محمد تقی مسعودیه که از کتابهای مرجع موسیقی هم میباشد در نگارش نتها آن را شبیه به موسیقی دشتی میداند و شباهت بسیاری بین نتها در نوشتن وجود دارد اما هنگام اجرای نتها معنی آن تغییر میکند . ایشان همچنین از شباهت بسیار نتهای موسیقی تربت جام و موسیقی دشتی به علت بعد مسافت و جدایی دو قوم و عدم رابطه فرهنگی از تعجب خود سخن میگفت)
از انواع مقامها ی دوتار :
نوایی - الله مدد - مقام جل - مقام الله - جمشیدی - سرحدی - اشتر خجوی - کوچه باغی - آواز گل محمد -آواز غلام الدین -هزارگی و....که بیش از هفتاد مقام را در بر میگیرد.
مقام های ساز و دهل :
چوب بازی - حتن - پلتان - لپر - حنایی - قاسم ابادی - سه چکه
سازهای مورد استفاده شامل :
دوتار - فلوت - نی - ساز و دهل -تنبک - دایره
از معرو فترین استادان چوب بازی و رقص :
استاد فاروق کیانی و احمد معطر جامی - ناصر نیک پی حسین جوهریان - برات دلپذیر -گل محمد اذرخشی - الله داد ضربی - محمد دلپذیر - و صدرالدین و.........
معروفترین نوازندگان دوتار :
استاد نظر محمد سلیمانی - استاد اسفندیار - استاد عبدالله سروراحمدی - استاد حبیب طالب - استاد سمندری - حسین دامن پاک -و........
معروفترینخوانندگان آوازهای محلی تربت جام:
استاد محمد درپور = غلامعلی پورعطایی -شیخ رسول حسینی - جمشید پورعطایی -غلامحسین غفاری -کریم کریمی و...............
(هنری که برای مشتی اسکناس اجرا گردد دیگر به آن نمیتوان هنر گفت بلکه نام آن هرزگی و مطربی میباشد که متاسفانه تعدادی از دوتار نوازان و خوانندگان ما به آن دچار گردیده و زنگ سقوط موسیقی تربت جام را به صدا دراورده اند)
گروه رقص محلی (رقصهای آئینی و صوفیانه تربت جام)
هیچ رقصی در دنیا معنی و مفهوم و صلابت و دلانگیزی و بیخودگری و اثرپذیری مانند هنر صوفیانه تربت جامی نداشته و نخواهد داشت و این افتخار بزرگی برای همه مردم ایران است .
گروههای رقص تربت جام با توجه به کارهایی که در سطح بین المللی به انجام رسانده‌اند، معروفیت بیشتری داشته‌اند .
البته مردانی در تربت جام پا به عرصه وجود گذاشتند که الحق و الانصاف منتهای هنر تربت جام را در مقابل چشمان جهانیان به نمایش گذاشتند.
به حق می‌توان گفت که تربت جام بایستی وجه‌ی جهانی معرفی هنر خود را مدیون و وام‌دار این افراد باشد. معروفترین و زبده‌ترین افراد در این زمینه عبارتند از: احمد معطر جامی، عثمان محرمی، فاروق کیانی، الله داد ضربی، عباس ندایی، نبی‌الله احمدی بنکدار و … .
یادآوری میشود که شیوه‌ی کار استاد فاروق کیانی در بسیاری از کشورهای هم‌جوار مثل ترکمنستان، تاجیکستان، ازبکستان، آذربایجان. پاکستان، افغانستان و … در دانشگاه‌های هنر و مراکز فرهنگی آسیا تدریس میشود.
آموزش و تعلیم ساکنین منطقه و معرفی آنها به سایر ایرانیان و جهانیان ایفای نقش نموده‌اند. این بازی‌ها بر اصول و معیارهایی استوار است که در عرض سالیانی طولانی همچنان بر مبنای خود مانده است. آنچه که امروزه درباله به صورت تفسیری بیان میشود در این بازی به حد اعلاء جلوه‌گر میشود.
به هرحال رقص محلی تربت جام یکی از پرمعنی‌ترین رقصهای محلی موجود در سطح ایران است که حرکات موزون، هدایت رقص توسط یک نفر اول، یکنواختی و هماهنگی کامل، آغاز آرام و اوج گیری پایانی آن هر کدام معنی و مفهوم خاصی را به تماشاچیان تفهیم میکند و جلوه خاصی از فرهنگ این منطقه میباشد.
كامل ترين و جديدترين ژورنال لباس 2009